Ostatnie zmiany:
21 VII Poglądy
21 VII Świadkowie Jehowy
27 VIII Światło międzywierszowe
24 VIII Poglądy
9 VII Notacje
16 II wxMaxima
6 I Wskaźniki
3 I Notacje
20 IX Triadogram
18 IX Argentynopol
9 IX Beta mafii
data ostatniej zmiany tej podstrony: 12 IX 2024 r.
Muzycy, aby ułatwić sobie współpracę ze sobą, stworzyli wiele definicji, dzięki którym mogą szybciej przekazać sobie często wykorzystywane rozwiązania. Warto jednak zauważyć, że w ten sposób łatwiej zapomnieć o tym, co nie zostało nazwane, a muzyka może stać się o to uboższa.
Oczywiście poniżej przedstawione są jedynie te najczęściej spotykane, ponieważ wszystkich tych nazw jest bardzo wiele, a niektóre nie mają większego zastosowania. Pominięte zostały również subtelności wynikające z różnic między strojem naturalnym a systemem temperowanym.
Po pierwsze ustalony został standardowy materiał muzyczny, dzięki czemu każdy znający go może się łatwo dołączyć do grania utworu. Umowa ISO 16 nazywa dźwięk o częstotliwości 440Hz jako a¹ czyli dźwięk A oktawy razkreślnej. Dalej stosowany jest system 12EDO, czyli do materiału zostają dodane dźwięki oddalone o całkowite wielokrotności półtonu.
Tylko kilka spośród dwunastu dźwięków na oktawę ma swoje nazwy jednoliterowe, dlatego do nazwania pozostałych stosuje się sufiksy. Dodany do nazwy dźwięku sufiks -is oznacza dźwięk podwyższony o półton, a -es o półton obniżony.
Poczynając od A w Polsce dźwięki nazwane są kolejno A, B, H, C, Cis, D, Dis, E, F, Fis, G, Gis lub A, B, H, C, Des, D, Es, E, F, Ges, G, As. Po Gis kolejny dźwięk, to znów A, ale z wyższej oktawy. W wielu innych państwach spotykany są nazwy Ais zamiast B, a B zamiast H. Wtedy nazwy jednoliterowe pozostają w porządku alfabetycznym, więc możliwe, że polskie nazewnictwo powstało przez błąd np. w przepisywaniu.
Aby odróżnić dźwięki z różnych oktaw również one zostały nazwane. Jedna taka oktawa obejmuje dźwięki od C rosnąco do H, następne C jest już w wyższej oktawie. Ich nazwy od najniższej wymienionej to subkontra, kontra, wielka, mała, razkreślna, dwukreślna, trzykreślna itd. W druku można łatwo rozróżnić dźwięki jednoimienne z różnych oktaw. Nazwy dźwięku C dla wymienionych oktaw to odpowiednio C̳ lub C₂, C̲ lub C₁, C, c lub c⁰, c¹, c², c³...
W systemie temperowanym dźwięk Cis i Des to nazwy tego samego dźwięku. Cecha systemu temperowanego umożliwiająca nazywanie tego samego dźwięku na różne sposoby nazywa się enharmonią.
Interwały niedłuższe niż oktawa nazywane są prostymi, a te, które ją przekraczają, złożonymi. Interwały występujące w systemie temperowanym to wielokrotności półtonu. Odległość 0 półtonów to pryma, 1 sekunda mała, 2 sekunda wielka, 3 tercja mała, 4 tercja wielka, 5 kwarta, 6 tryton, 7 kwinta, 8 seksta mała, 9 seksta wielka, 10 septyma mała, 11 septyma wielka, 12 oktawa, 13 nona mała itd.
Akord to współbrzmienie co najmniej trzech dźwięków o różnych nazwach, a więc najprostsze z nich to trójdźwięki. Najważniejszymi trójdźwiękami są akord durowy i akord molowy. Akord durowy składa się z dźwięku podstawowego, oraz dźwięków o tercję wielką i o kwintę od niego wyższych. W akordzie molowym tercję wielką zastępuje tercja mała. Przykładowo akord C-dur składa się z dźwięków C, E, G, a C-moll z C, Dis, G. W opracowaniach akordy podaje się skrótami - wielka litera oznacza akord durowy o takiej podstawie, a mała akord molowy.
Inne trójdźwięki, których nazwy są używane to akordy sus2, sus4, dim (zmniejszony) i aug (zwiększony). Na przykładzie akordów o podstawie C składają się C-sus2 z C, D, G, C-sus4 z C, F, G, C-dim z C, Dis, Fis, C-aug z C, E, Gis. Warto zauważyć, że z dźwięków o tej samej nazwie składają się akordy np. C-sus4 i F-sus2, podobnie C-aug i E-aug, i Gis-aug.
Najczęściej używanymi czterodźwiękami są akordy septymowe. Otrzymuje się je z trójdźwięku dodając do niego dźwięk w odległości septymy małej od jego podstawy. Przykładowo C-dur7 składa się z C, E, G, B, a C-moll7 z C, Dis, G, B. Podobnie jak akord durowy tworzą trzecia, czwarta i piąta składowa harmoniczna jednego dźwięku, tak durowy septymowy czwarta, piąta, szósta i siódma.
Akordy można grać w postaci zasadniczej, które są zaprezentowane powyżej, lub w przewrotach. Akord w pierwszym przewrocie różni się od postaci zasadniczej tym, że jego podstawa jest podwyższona o oktawę. Każdy kolejny przewrót powstaje przez podwyższenie o oktawę najniższego dźwięku z poprzedniego przewrotu.
Również skale muzyczne mają swoje nazwy. Znów najważniejszymi z nich są skale durowa i molowa, które składają się z siedmiu dźwięków zwanych stopniami. Przykładem skali durowej jest skala C-dur złożona z dźwięków C, D, E, F, G, A, H zwana również zasadniczym szeregiem diatonicznym. Skala C-moll składa się z dźwięków C, D, Dis, F, G, Gis, B. Pierwsze, trzecie i piąte stopienie tych skal tworzą odpowiednio akord durowy i molowy.
Skalę durową można zredukować do pentatoniki. Dźwięki C, D, E, G, A należą do skali C-dur i jako skala są nazywane pentatoniką C-dur.
Skala durowa ze skalą molową o podstawie niższej o tercję małą, czyli na przykład C-dur i A-moll, składają się z tych samych dźwięków, a jedynie rozpoczynają się innymi, dlatego nazywane są skalami pokrewnymi.
Istnieje wiele różnych skal, które mają własne nazwy, ale często są po prostu modyfikacjami powyższych skal. Najpopularniejsza skala bluesowa jest pentatoniką molową powiększoną o dźwięk w odległości trytonu od podstawy, a skala molowa harmoniczna różni się od molowej siódmym stopniem podwyższonym o półton.
Jeśli będziemy wypisywać od C kolejne dźwięki podwyższane o kwintę, to otrzymamy ciąg C, G, D, A, E, H, Fis, Cis, Gis, Dis, Ais, F, a następnie dojdziemy znów do C, czyli przechodząc każdy dźwięk materiału standardowego zatoczymy koło. Kolejne siedem dźwięków w tej kolejności od F to dźwięki skal C-dur i A-moll, a zaczynając od C skal G-dur i E-moll. W drugim przypadku dźwięk F został zastąpiony dźwiękiem o półton wyższym.
Stąd wniosek, że aby otrzymać dźwięki skali durowej o kwintę wyższej należy podnieść o półton czwarty stopień skali wyjściowej, a o kwintę niższej, obniżyć o półton jej siódmy stopień. Podobnie rzecz ma się z pokrewieństwem kwintowym skal molowych. Dla otrzymania dźwięków skali molowej o kwintę wyższej należy podnieść o półton szósty stopień skali wyjściowej, a o kwintę niższej, obniżyć o półton jej drugi stopień.